Bronisław Piłsudski. Badacz kultury Ajnów

17 maja 1918 r. w Paryżu zmarł śmiercią samobójczą etnograf Bronisław Piłsudski. Starszy brat marszałka Józefa Piłsudskiego dużą część swojej działalności poświęcał ludowi Ajnów i dbał o to, by ich kultura nie została zapomniana.

Bronisław Piotr Piłsudski przyszedł na świat 2 listopada 1866 r. w Zułowie jako trzecie dziecko i najstarszy syn ziemianina Józefa Wincentego Piłsudskiego i Marii z Billewiczów. Edukację zdobywał w gimnazjum w Wilnie, a w 1886 r. wyjechał do Petersburga, gdzie studiował prawo na tamtejszym uniwersytecie. Wkrótce dołączył do organizacji rewolucjonistów Narodnaja Wola, która w 1887 r. organizowała zamach na cesarza Aleksandra III. Piłsudski również był zaangażowany w spisek, a po jego wykryciu został skazany na karę śmierci. Ostatecznie jednak zamieniono ją na zesłanie na wyspę Sachalin i piętnaście lat katorgi.

To właśnie na Sachalinie Bronisław Piłsudski poznał cenionego rosyjskiego etnografa Lwa Sternberga i zafascynował się etnografią, a zwłaszcza życiem Ajnów, czyli ludu łowiecko-zbierackiego zamieszkującego południową część Sachalinu i wyspę Hokkaido. Po śmierci cesarza Aleksandra III w 1894 r. Piłsudskiego objęła amnestia, co znacznie ułatwiło mu prowadzenie działalności naukowej. Wkrótce został kuratorem Muzeum Towarzystwa do Badań Regionu Amurskiego we Władywostoku, z którego polecenia zaczął w 1902 r. prowadzić badania na Sachalinie dotyczące m.in. Ajnów, Gilaków i Oroków.

Bronisław Piłsudski zamieszkał wówczas w wiosce Ai i ożenił się z krewną wodza Ajnów Bafunke Kimury o imieniu Shinhinchou. Ze związku tego pochodziło dwoje dzieci – syn Sukezō i córka Kyō. W 1903 r. Piłsudski badał z kolei kulturę Ajnów z wyspy Hokkaido, a jego towarzyszem podróży był pisarz Wacław Sieroszewski. Po latach Sieroszewski tak opisywał jego pracę: Zebrał do 10 tysięcy wyrazów ainoskich, 6 tysięcy gilackich, 2 tysięcy oroczońskich, dużo bajek, pieśni, legend, podań, obyczajów, moc fotografii i jedyną na świecie kolekcję 100 wałków fonograficznych, odtwarzających dźwięk i mowy tych ludów.

W 1906 r. Piłsudski znalazł się w Japonii, gdzie wspólnie z japońskim pisarzem i poetą Shimeiem Futabateiem założył Towarzystwo Japońsko-Polskie, a pod koniec roku wrócił do Europy i zamieszkał w Krakowie. Po kilku miesiącach przeniósł się zaś do Zakopanego, gdzie zajmował się badaniem obyczajów mieszkańców Podhala. W czasie I wojny światowej przebywał głównie w Szwajcarii, a pod koniec 1917 r. znalazł się w Paryżu. W ostatnich miesiącach życia cierpiał na depresję, która finalnie doprowadziła go do samobójczej śmierci w nurtach Sekwany.

Pogrzeb starszego brata Józefa Piłsudskiego odbył się 29 maja 1918 r. na cmentarzu Les Champeaux w Montmorency pod Paryżem. W 2000 r. Polacy uczcili pamięć wybitnego etnografa poprzez wniesienie jego symbolicznej mogiły na Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem.

Autor: Marek Teler / Ilustracja: Portret Bronisława Piłsudskiego (domena publiczna)