Kręte drogi ostatniego żandarma

Przed wojną to on wzbudzał strach. Po wojnie sam stał się obiektem inwigilacji ze strony bezpieki. Oto historia ostatniego szefa sanacyjnej Żandarmerii Wojskowej.

Ucieczka Naczelnego Wodza marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego we wrześniu 1939 r. do Rumunii położyła się dużym cieniem na historycznej ocenie jego postaci. Podejmowane w kolejnych miesiącach próby powrotu do Polski, wokół których jest nadal więcej pytań niż odpowiedzi, dopełniły jedynie upadku sanacyjnych elit. Mówiąc o otoczeniu Rydza-Śmigłego, rzadko wspominamy ostatniego dowódcę Żandarmerii Wojskowej, a od momentu wybuchu wojny naczelnego szefa żandarmerii w Sztabie Naczelnego Wodza – pułkownika Felicjana Plato Bałabana. A to postać mocno charakterystyczna i warta przypomnienia.

Urodził się 20 października 1891 w Husiatynie – małej miejscowości w województwie tarnopolskim, zamieszkanej w jednej trzeciej przez Żydów. Rodzicami młodego Felicjana byli Karol Emanuel, sędzia sądu okręgowego w Brzeżanach, i Sydonia z Macielińskich, którzy wychowali go w wierze rzymskokatolickiej. Chrzest odbył się w kościele w Peczeniżynie. Był najstarszy z czworga rodzeństwa – miał trzy siostry: Annę, Zofię i Helenę. W latach 1898–1901 uczęszczał do Szkoły Ludowej w Tłumaczu, a w latach 1901–1902 do Gimnazjum Wyższego w Stanisławowie. W 1910 r. podjął naukę na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, gdzie zdał egzaminy z prawa. Absolutorium uzyskał w 1917 r. Przed I wojną światową rozpoczął pracę w Powiatowej Kasie Oszczędności w Brzeżanach w charakterze bilansisty. Był członkiem Związku Walki Czynnej i „Strzelca" oraz Związku Młodzieży Postępowej „Życie" we Lwowie. Występował wówczas pod pseudonimem „Felek".

Służba w Legionach
W sierpniu 1914 r. w stopniu kaprala wstąpił ochotniczo do Legionów Polskich z przydziałem do 2. kompanii 1. batalionu 1 Pułku 1 Brygady Legionów. Bardzo szybko odnalazł w sobie zamiłowanie do służby porządkowej. Będąc już w stopniu wachmistrza, 25 lipca 1915 r. został mianowany komendantem posterunku żandarmerii polowej przy stacji zbornej w Kętach. Sprawował tę funkcję do 24 listopada 1915 r., kiedy to objął tożsame stanowisko w Kowlu. 27 marca został przeniesiony do II Brygady Legionów, gdzie objął stanowisko komendanta posterunku żandarmerii polowej przy dowództwie Brygady. 1 kwietnia tego roku rozpoczął miesięczne szkolenie na Wyższym Kursie Szkoły Żandarmerii w Warszawie. Był to kurs dla starszych podoficerów przewidzianych do objęcia stanowisk oficerskich. 1 lipca 1917 r. został dowódcą Posterunku Żandarmerii przy 2 Pułku Ułanów w Mińsku Mazowieckim. Jednak niedługo później znalazł się w Żandarmerii Polowej Polskiego Korpusu Posiłkowego (niem. Feldgendarmerie des Polnischen Hilfskorps), do którego został wcielony wraz z innymi legionistami pochodzącymi z Galicji, którzy złożyli przysięgę na wierność cesarzowi Wilhelmowi II. W żandarmerii korpusu dowodził Posterunkiem Nr 7 w Medyce przy 2 Pułku Ułanów. W październiku 1917 r. wraz z korpusem skierowany został na front do Bukowiny. W nocy z 15 na 16 lutego 1918 r. część II Brygady Legionów przeszła na stronę Ententy, pozostali, którym nie udało się przebić przez linię frontu austriacko-rosyjskiego, zostali internowani lub uwięzieni. Wśród nich znalazł się Plato Bałaban, który do 10 kwietnia 1918 r. był internowany w obozie Talaborfalva na Węgrzech. Następnie został wcielony do cesarsko-królewskiej armii i skierowany na front włoski. Tu do 30 października dowodził plutonem w 27 Batalionie Strzelców.

Pełny artykuł Krzysztofa Drozdowskiego możecie przeczytać w drugim numerze „Historii bez Tajemnic".

Ilustracja: W przedwojennej Polsce Felicjan Plato Bałaban był między innymi dowódcą żandarmerii Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, źródło: JBC.