Być częścią Niepodległej. Rocznica powstania wielkopolskiego

W tym roku po raz pierwszy obchodzony jest Narodowy Dzień Zwycięskiego Powstania Wielkopolskiego, ustanowiony przez prezydenta Polski Andrzeja Dudę. 27 grudnia 1918 r. polscy mieszkańcy Prowincji Poznańskiej postanowili wystąpić przeciw Republice Weimarskiej, dając początek wydarzeniom, które przeszły do historii jako powstanie wielkopolskie. Było ono jednym z najważniejszych momentów w procesie kształtowania się granic niepodległego państwa polskiego. 

Impulsem do wybuchu powstania była wizyta Ignacego Jana Paderewskiego w Poznaniu 26 grudnia 1918 r. Polacy zgotowali słynnemu kompozytorowi i działaczowi niepodległościowemu huczne powitanie, a Paderewski wygłosił do nich płomienne przemówienie, któremu towarzyszyła manifestacja patriotyczna. Następnego dnia Niemcy zorganizowali więc w odpowiedzi paradę wojskową, w czasie której zrywali polskie flagi i napadali na polskie instytucje. Oddziały kierowane przez Polską Organizację Wojskową Zaboru Pruskiego postanowiły więc odpowiedzieć zbrojnie i zmobilizowały do walki nie tylko żołnierzy z Poznania, ale i innych wielkopolskich miast.

Chociaż Naczelna Rada Ludowa była przeciwna powstaniu, postanowiła zjednoczyć wszystkie oddziały pod jednym dowództwem, tworząc Komendę Główną Wojsk Powstańczych z kapitanem Stanisławem Taczakiem na czele. Taczak sprawował dowództwo do 16 stycznia 1919 r., czyli w okresie, w którym powstańcy odnosili największe sukcesy militarne i polityczne, opanowując zdecydowaną większość obszaru Prowincji Poznańskiej (m.in. bez Bydgoszczy i Piły). W czasie rozegranej 6 stycznia 1919 r. bitwie o Ławicę zdobyli największy łup wojenny w dziejach polskiego oręża – sprzęt lotniczy o wartości 160–200 milionów marek, w tym ponad 300 samolotów. 8 stycznia 1919 r. Komisariat Naczelnej Rady Ludowej ogłosił zaś przejęcie władzy cywilnej i wojskowej nad wyzwolonymi ziemiani.

W styczniu 1919 r. Józef Piłsudski przysłał z Warszawy do Poznania generała Józefa Dowbora-Muśnickiego, który został mianowany wodzem naczelnym powstania. Niemcy podjęli wówczas ofensywę i przez kolejny miesiąc walki toczyły się ze zmiennym dla powstańców skutkiem. W końcu 16 lutego 1919 r. doszło do rozejmu w Trewirze, który uznaje się za zakończenie powstania wielkopolskiego. Powstańcy odnieśli zwycięstwo, ponieważ większą część Prowincji Poznańskiej przyłączono do Rzeczypospolitej Polskiej. Zapis dotyczący Wielkopolski brzmiał następująco: Niemcy powinni niezwłocznie zaprzestać wszelkich działań ofensywnych przeciwko Polakom w Poznańskiem i we wszystkich innych okręgach. W tym celu zabrania się wojskom niemieckim przekraczania następującej linii: dawna granica Prus Wschodnich i Prus Zachodnich z Rosją aż do Dąbrowy Biskupiej, następnie zaczynając od tego punktu linii na zachód od Dąbrowy Biskupiej, na zachód od Nowej Wsi Wielkiej, na południe od Brzozy, na północ od Szubina, na północ od Kcyni, na południe od Szamocina, na południe od Chodzieży, na północ od Czarnkowa, na zachód od Miał, na zachód od Międzychodu, na zachód od Zbąszynia, na zachód od Wolsztyna, na północ od Leszna, na północ od Rawicza, na południe od Krotoszyna, na zachód od Odolanowa, na zachód od Ostrzeszowa, na północ od Wieruszowa, a następnie aż do granicy śląskiej.

W powstaniu wielkopolskim wzięło łącznie udział ok. 17 tysięcy ochotników, z których zginęło dwa tysiące, a 6 tysięcy zostało rannych. Chociaż Niemcy nie przestrzegali w pełni postanowień rozejmu, skutkował on stworzeniem nowego stanu faktycznego, który musiał być brany pod uwagę w międzynarodowych rokowaniach pokojowych.

Autor: Marek Teler / Zdjęcie: Wikimedia Commons (CC0, domena publiczna)