Żona króla Stanisława Augusta? Tajemnica Elżbiety Grabowskiej

Król Polski Stanisław August Poniatowski znany był ze swojego burzliwego życia erotycznego i licznych miłosnych podbojów. Jedną z ważniejszych kobiet w jego życiu była Elżbieta Grabowska, która według plotek została nawet morganatyczną żoną władcy.

Elżbieta z Szydłowskich Grabowska urodziła się w 1748 lub 1749 r. jako córka wojewody płockiego Teodora Kajetana Szydłowskiego i jego drugiej żony Teresy z Witkowskich. 14 stycznia 1769 r. została drugą żoną generała-lejtnanta litewskiego i marszałka konfederacji słuckiej Jana Jerzego Grabowskiego. Podobno już w tym czasie była związana z królem Polski Stanisławem Augustem Poniatowskim, lecz zdaniem części badaczy ich związek zaczął się dopiero w latach 70. XVIII wieku.

Oficjalnie Elżbieta Grabowska miała z mężem pięcioro dzieci: Aleksandrę, Michała, Kazimierza, Izabelę (Elżbietę) i Stanisława, lecz w większości przypadków ojcostwo Jana Jerzego Grabowskiego budzi poważne wątpliwości. Z całą pewnością synem króla był Stanisław Grabowski, późniejszy minister prezydujący w Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Królestwa Polskiego. Monarsze przypisuje się też ojcostwo Michała, Kazimierza i Izabeli, więc dzieckiem Grabowskiego była najprawdopodobniej wyłącznie Aleksandra.

Kochanka króla Stanisława Augusta mieszkała w domu naprzeciwko Zamku Ujazdowskiego, który monarcha wybudował specjalnie dla niej. Nie cieszyła się dobrą opinią wśród mieszkańców Warszawy – zwykli mówić o niej Grabowska kara boska. Miała być osobą zachłanną i despotyczną, a przy tym utrzymywała bliskie stosunki z rosyjskimi ambasadorami, którzy, chcąc zyskać jej przychylność, zasypywali ją prezentami. To właśnie ona miała w lipcu 1792 r. namówić Poniatowskiego, aby przystąpił do konfederacji targowickiej, której patronowała cesarzowa Rosji Katarzyna II i która była skierowana przeciw reformom Sejmu Czteroletniego i Konstytucji 3 maja.

Według niektórych relacji pamiętnikarskich Elżbieta Grabowska miała w 1784 lub 1785 r. poślubić potajemnie króla Stanisława Augusta w kościele św. Jana w Warszawie, a ślubu udzielał parze biskup Jan Chrzciciel Albertrandi. Mąż Elżbiety Jan Jerzy Grabowski zmarł jednak dopiero 16 lutego 1789 r., a małżonkowie nigdy się nie rozwodzili. Nie można wykluczyć, że po śmierci męża Grabowska faktycznie została morganatyczną żoną króla, ale nie zachowały się żadne dokumenty potwierdzające tę informację.

We wrześniu 1795 r. Elżbieta Grabowska zamieszkała w Grodnie, gdzie od kilku miesięcy przebywał Stanisław August Poniatowski. 25 listopada 1795 r. w 31. rocznicę swojej koronacji król abdykował, a w marcu 1797 r. udał się w towarzystwie Elżbiety do Petersburga na zaproszenie cesarza Rosji Pawła I. Wieloletnia kochanka była przy nim do końca. Zmarł 12 lutego 1798 r. w Petersburgu w wieku 66 lat.

Po śmierci Stanisława Augusta Poniatowskiego Elżbieta Grabowska wróciła do Warszawy, gdzie zmarła 28 maja 1810 r. W zamieszczonym w „Gazecie Warszawskiej" 2 czerwca 1810 r. nekrologu napisano o niej: W całym życia biegu łagodna, szczera, otwarta dla wszystkich, uprzejma dla przyjaciół, przystępna dla niższych, litościwa i dobroczynna, ostatek dni przykładnej oddała pobożności. Choć pod koniec życia Grabowska faktycznie poświęcała wiele uwagi działalności dobroczynnej, tak pochlebna opinia na jej temat była zapewne mocno przesadzona. Kochanka króla Stanisława Augusta została pochowana na cmentarzu Świętokrzyskim, lecz w 1860 r. jej grób został usunięty w związku z likwidacją całej nekropolii.

Autor: Marek Teler / Ilustracja: Elżbieta Grabowska na portrecie autorstwa Jana Chrzciciela Lampiego z ok. 1790 r.