Miłość wyniosła ją na tron. Historia Barbary Radziwiłłówny

7 grudnia 1550 r. w katedrze na Wawelu Barbara Radziwiłłówna została koronowana na królową Polski. Jak poznała króla Zygmunta II Augusta i jak wyglądała jej droga do korony?

Barbara Radziwiłłówna przyszła na świat 6 grudnia 1520 r. (inne źródła podają rok 1523) w Wilnie jako córka kasztelana wileńskiego i hetmana wielkiego litewskiego Jerzego Radziwiłła i jego drugiej żony Barbary Kolanki. Miała dwoje starszego rodzeństwa – brata hetmana Mikołaja Radziwiłła zwanego Rudym i siostrę Annę Elżbietę, żonę kolejno marszałka ziemi wołyńskiej Piotra Kiszki i kniazia Semena Holszańskiego. Początkowo ojciec planował wydać Barbarę za księcia Eliasza Ostrogskiego, syna wojewody trockiego Konstantego Ostrogskiego, lecz ostatecznie zaręczył ją z wojewodą nowogródzkim Stanisławem Gasztołdem.

Małżeństwo Barbary Radziwiłłówny z Gasztołdem zostało zawarte 18 maja 1537 r. w Gieranonach, lecz nie był to udany związek. Stanisław Gasztołd nie poświęcał wystarczająco dużo uwagi swojej pięknej żonie, która podobno pocieszała się w ramionach kolejnych kochanków. Jak twierdził jej brat stryjeczny Mikołaj Radziwiłł Czarny, miała oddawać się diabelskim praktykom z potrzeby i przyrodzenia. Pierwszy mąż Barbary zmarł 18 grudnia 1542 r. w wieku 35 lat, a niecały rok później Radziwiłłówna poznała króla Zygmunta II Augusta, który przybył do Gieranonów w celu załatwienia spraw majątkowych Gasztołdów. Stanisław Gasztołd był bowiem ostatnim męskim przedstawicielem rodu, a małżeństwo z Radziwiłłówną nie dało mu potomstwa.

Romans Barbary i Zygmunta kwitł w najlepsze, chociaż władca był żonaty z chorą na epilepsję Elżbietą Habsburżanką. Kiedy Elżbieta zmarła 15 czerwca 1545 r. w Wilnie w wieku zaledwie 19 lat, król zaczął planować małżeństwo z Radziwiłłówną, a jego matrymonialne plany wspierali żądni wpływów i stanowisk Radziwiłłowie. Potajemny ślub pary odbył się między 28 lipca a 6 sierpnia 1547 r. w Wilnie, a rok później król ogłosił ten fakt zgromadzonym na sejmie piotrkowskim przedstawicielom szlachty. Małżeństwo spotkało się z oburzeniem senatorów, którzy żądali unieważnienia ślubu, zarzucając Radziwiłłównie niemoralne prowadzenie się. Ksiądz Stanisław Orzechowski, ceniony pisarz i mówca, pisał o niej z oburzeniem w 1548 r.: Gdy dorosła i została oddana poprzedniemu małżonkowi, tak się prowadziła, że dorównywała bezwstydowi matki, a nawet go przewyższała, i znana była z licznych grzechów lubieżności i bezwstydu.

Ostatecznie Zygmunt II August zdołał zmusić swoich przeciwników do uległości i doprowadzić nie tylko do zaakceptowania przez nich Barbary, ale też do jej koronacji królewskiej. Parze królewskiej nie było jednak dane długo cieszyć się małżeńskim szczęściem. Kiedy 7 grudnia 1550 r. korona wieńczyła skronie Radziwiłłówny, była ona już bardzo ciężko chora. Przypuszcza się, że cierpiała na raka szyjki macicy, chociaż zdaniem części badaczy mogła mieć kiłę. Zmarła 8 maja 1551 r. w Krakowie i została pochowana w kaplicy św. Kazimierza w katedrze wileńskiej, obok pierwszej żony Zygmunta, Elżbiety Habsburżanki. Miłosna historia Zygmunta II Augusta i Barbary Radziwiłłówny została opisana w wielu publikacjach, uwieczniona na licznych obrazach oraz przedstawiona w filmach Barbara Radziwiłłówna (1936) i Epitafium dla Barbary Radziwiłłówny (1982), w których główne role zagrały odpowiednio Jadwiga Smosarska i Anna Dymna.

Autor: Marek Teler / Zdjęcie: Wikimedia Commons (domena publiczna)