Poznański Czerwiec

28-30 VI 1956 w Poznaniu doszło do pierwszego masowego wystąpienia antykomunistycznego w  PRL. Powszechny strajk, uliczne wiece, a wreszcie konfrontacja z regularnymi oddziałami Ludowego Wojska Polskiego (w tym około z 400 czołgami), Urzędu Bezpieczeństwa i Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego, zakończyła się ciężkimi stratami po stronie powstańców. Co najmniej 49 Poznaniaków zginęło, około 250 odniosło rany. Po stronie sił pacyfikacyjnych, zginęło 10 żołnierzy i ponad siedemdziesięciu zostało rannych.
Wydarzenia czerwcowe wpisywane są przez historyków w szerszy kontekst odwilży po śmierci Stalina i reakcji na nią. Józef Stalin zmarł 5 marca 1953. 16 czerwca 1953 w Berlinie Wschodnim, a potem innych miastach Niemieckiej Republice Demokratycznej wybuchły spontaniczne protesty antykomunistyczne, krwawo stłumione przez Grupa Wojsk Radzieckich w Niemczech (do dziś nie ustalono ostatecznej liczby ofiar; zapewne przekroczyła ona 100 osób). Informacje o buncie były starannie filtrowane przez władze NRD, a doniesienia o ofiarach bagatelizowane.
14 lutego 1953, na XX Zjeździe Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego, Nikita Chruszczow wygłosił tajny referat O kulcie jednostki i jego następstwach, będący pierwszym sygnałem odwrotu władz sowieckich od stalinowskiego terroru. Oficjalnie referatu nie opublikowano, ale jego fragmenty i zarys treści szybko została przekazana przez członków popierających odwilż członków partii. Prócz ogólnej atmosfery wzburzenia i nadziei na rozluźnienie komunistycznego terroru, ważnym czynnikiem było niezadowolenie robotników, zwłaszcza w zakładach Hipolit Cegielski Poznań. 26 VI 1956 delegacja robotników Cegielskiego wyruszyła do Warszawy z żądaniami załogi, ale wróciła już następnego dnia, nie wierząc w zapewnienia władz. Uliczne wystąpienia, które wybuchły w następnych dniach, wywołały panikę wśród władz lokalnych, przestraszonych zainteresowania zachodniej prasy, obecnej wciąż w Poznaniu z powodu trwających Międzynarodowych Targów Poznańskich.
Rano 28 VI, około stu tysięcy ludzi zgromadziło się przed Zamkiem Cesarskim, w którym znajdowało się prezydium Miejskiej Rady Narodowej. Wobec braku reakcji członków rady, protestujący ruszyli ku Wojewódzkiemu Urzędowi Bezpieczeństwa Publicznego. Tam, o 10:40 padły pierwsze strzały w kierunku Poznaniaków. Rozpoczęło to zbrojny opór protestujących. Po stłumieniu powstania, aresztowano około 250 osób, poddanych potem brutalnym śledztwom.
Trudno ocenić wpływ Poznańskiego Czerwca na historię Polski i Bloku Wschodniego. Z pewnością te wypadki miały wpływ na Powstanie Węgierskie (23 października - 11 listopada 1956) oraz tzw. Polski Październik, przetasowania polityczne i dojście do władzy Władysława Gomułki. Późniejsza opozycja demokratyczna odwoływała się do tradycji poznańskiej, a Czerwiec 56 wpisał się w tradycję innych wystąpień antykomunistycznych, z Czerwcem 76 na czele.

tekst: AP, zdjęcie: Wikipedia