„Akt sławny, wielki i nigdy niewidziany”. Hołd carów Szujskich

29 października 1611 r. w sali senatu Zamku Królewskiego w Warszawie zdetronizowany car Rosji Wasyl IV Szujski oraz jego dwaj bracia Dymitr i Iwan złożyli hołd polskiemu królowi Zygmuntowi III i jego synowi Władysławowi, który w latach 1610–1613 był formalnie carem Rosji.

Bracia Szujscy dostali się do polskiej niewoli, kiedy 8 października 1610 r. po zwycięskim polsko-rosyjskim starciu pod Kłuszynem wojska polskie pod dowództwem hetmana Stanisława Żołkiewskiego zajęły Kreml. Zdetronizowany Wasyl Szujski uznał wówczas prawa królewicza Władysława Wazy (późniejszego króla Władysława IV) do rosyjskiego tronu, a po przewiezieniu do Warszawy złożył wraz z braćmi przysięgę wierności polskiemu monarsze i jego synowi. Stojąc przed obliczem Zygmunta III, zdetronizowany car Wasyl IV dotknął ziemi prawą ręką i ją ucałował. Jego brat, wódz wojsk moskiewskich Dymitr Szujski, bił zaś czołem o ziemię, a Iwan Szujski uczynił trzykrotnie ten sam gest. Siedemnastowieczne relacje zgodnie twierdziły, że był to akt sławny, wielki i nigdy w Polsce niewidziany. Nie powtórzył się już zresztą w dziejach naszego kraju.

Wazowie nie zdołali jednak utrzymać władzy w Rosji. Chociaż bojarowie już na początku 1610 r. zgodzili się ofiarować polskiemu królewiczowi carską koronę, wymagali od nowego władcy przyjęcia prawosławia. Na to nie mógł się zaś zgodzić król Zygmunt III, który był gorliwym katolikiem. Unia Rzeczypospolitej i Rosji nie została więc przypieczętowana, a w 1613 r. nowym carem Rosji został Michał I, który zapoczątkował dynastię Romanowów.

Hołd braci Szujskich został utrwalony na wielu obrazach i rysunkach, pochodzących zarówno z XVII wieku, jak i z wieków późniejszych. Jednym z najstarszych przedstawień wydarzenia jest miedzioryt autorstwa Tomasza Makowskiego wykonany najprawdopodobniej na podstawie obrazu lub rysunku włoskiego malarza Tomasza Dolabellego. Najbardziej znanym przedstawieniem hołdu jest zaś obraz Jana Matejki z 1892 r. Carowie Szujscy na Sejmie Warszawskim, który stworzył na rok przed śmiercią. Warto jednak nadmienić, że malarz już jako piętnastoletni student krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych namalował obraz Carowie Szujscy wprowadzeni przez Żółkiewskiego na sejm warszawski przed Zygmunta III ukazujący dokładnie to samo wydarzenie w nieco inny sposób.

Autor: Marek Teler / Zdjęcie: Obraz Jana Matejki z 1892 r. (domena publiczna)