Państwo polskie się spisuje

30 września 1921 roku odbył się Pierwszy Powszechny Spis Ludności. Objął on terytoria Rzeczpospolitej ówcześnie pozostające pod administracją państwa; nie spisała się ludność części Górnego Śląska i Wileńszczyzny (tzw. Litwy Środkowej). Kwestionariusz zbierał informacje o imieniu, nazwisku, płci, dacie urodzenia, stanie cywilnym, narodowości, języku ojczystym, wyznaniu, wykształceniu, zawodzie, ewentualnym inwalidztwie lub sieroctwie, sytuacji mieszkaniowej i innych danych. Było to nie tylko pierwsze wielkie zadanie utworzonego w 1918 r. Głównego Urzędu Statystycznego, ale też (ze względu na wcześniejszy podział ziem pomiędzy zaborcami) pierwszy statystyczny opis Polski za pomocą metod naukowych.

Zarejestrowano 25 694 700 mieszkających na terenach spisowych. 69,23% ankietowanych uznało się za Polaków, 15,15% za Ukraińców, 7,97% Żydów, pozostałe grupy narodowościowe to Niemcy, Białorusini, Rosjanie, Litwini, Czesi i tajemnicza grupa wpisująca określenie „tutejsi".

W zestawieniu ze spisem z 1931 r., stanowi on najważniejsze źródło od badań społeczeństwa II RP, zmian w nim następujących oraz strukturze narodowościowej. To w spisie z 1921 r. pojawiła się kategoria „tutejszy", która choć nieliczna, jest uważana za symbol porażki asymilacji państwowej dokonywanej przez państwo polskie. Owe dwa spisy stanowią też punkt odniesienia w szacowaniu strat wojennych w latach 1939–1945. Trzeci spis, zaplanowany na rok 1941 nie odbył się nigdy...

Autor: Adam Podlewski