Głód, wycieńczenie, pelagra. Wojenny dramat Eugeniusza Bodo

Eugeniusz Bodo był jedną z największych gwiazd sceny i filmu II Rzeczypospolitej, lecz jego wielką karierę przerwał wybuch II wojny światowej. Eugeniusz Bodo przeniósł się wówczas z Warszawy do Równego na Wołyniu, lecz już pod koniec września 1939 r. miasto zostało zajęte przez Armię Czerwoną. W październiku 1939 r. aktor znalazł się we Lwowie, gdzie pod koniec roku trafił do kierowanego przez Konrada Toma Państwowego Teatru Miniatur. O powrocie do okupowanej przez Niemców Warszawy nie mogło być mowy, ponieważ Bodo tuż przed wybuchem wojny zaczął pracę nad reżyserią filmu Uwaga, szpieg!, którego treść wymierzona była przeciw rosnącym wpływom niemieckiego nazizmu.

Następnie w marcu 1940 r. Bodo dołączył jako śpiewak i konferansjer do zespołu Tea-Jazz Henryka Warsa, z którym podróżował po terytorium Związku Radzieckiego. Na przełomie 1940 i 1941 r. grupa ta występowała między innymi w Moskwie, Leningradzie, Odessie, Kijowie, Woroneżu i Kursku. Po powrocie z tournée artysta podjął decyzję o emigracji do Stanów Zjednoczonych, w czym miało mu pomóc szwajcarskie obywatelstwo (notabene nigdy nie miał obywatelstwa polskiego).

Ujawnienie przez Bodo szwajcarskiego obywatelstwa ściągnęło na niego uwagę NKWD, które 26 czerwca 1941 r. aresztowało artystę w jego mieszkaniu jako podejrzanego o szpiegostwo. Aktor został wywieziony do Moskwy, a 9 lipca 1941 r. osadzony w więzieniu w Ufie. Pierwsze przesłuchania Bodo rozpoczęły się na początku 1942 r., a kolejne odbyły się w maju 1942 r. już w moskiewskim więzieniu Butyrki. 30 października 1942 r. decyzją specjalnej narady przy NKWD ZSRR aktor został skazany na pięć lat ciężkiego obozu wychowawczego – wyrok zatwierdzono 13 stycznia 1943 r. Chociaż przedstawiciele rządu londyńskiego ubiegali się w Moskwie o jego uwolnienie, spotkali się ze stanowczą odmową ze strony radzieckich władz.

Tymczasem stan więzionego Eugeniusza Bodo z dnia na dzień się pogarszał. Kiedy 14 maja 1943 r. przewieziono go do łagru w Kotłasie, był już tylko cieniem człowieka. Na skutek głodu i wycieńczenia zachorował na pelagrę, co czyniło go niezdolnym do pracy. Wkrótce trafił do obozowego szpitala, gdzie zmarł 7 października 1943 r. w wieku zaledwie 44 lat. W czasach PRL-u z przyczyn politycznych nie ujawniano prawdy o losach aktora, które zostały dokładnie wyjaśnione dopiero w latach 90. W październiku 1991 r. Bodo został zrehabilitowany przez rosyjskie władze, a w październiku 2011 r. na cmentarzu Makaricha w Kotłasie odsłonięto pomnik upamiętniający artystę i będący jego symbolicznym grobem.

Autor: Marek Teler / Zdjęcie: Wikimedia Commons